گفتگو با حجت‌الاسلام رجالی تهرانی درباره فراگیر بودن قیام عاشورا | سرِّ عالم‌گیر شدن عـاشورا در حیات تاریخ
از نتایج مهم قیام عاشورا آن است که بدانیم ملاک پیروزی و شکست، کشته شدن و کشتن نیست، بلکه به میزان دستیابی هریک از جبهه‌های حق و باطل به اهدافشان بستگی دارد.
آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ عاشورای حسینی نه‌فقط در حماسه و ایثار و عاطفه و احساس فصلی بی‌نظیر در کتاب تاریخ است، بلکه در بعد مانایی و جاودانگی و محصور نماندن در زمان و مکان و نژاد و آیینی خاص، نیز قیامی بی‌نظیر است؛ چنان‌که در طول قرن‌ها پس از وقوع، هنوز که هنوز است، ندای «هَل مِن ناصر یَنصُرُنی» سیدالشهدا (ع) به گوش می‌رسد و آزادگان عالم را سوار بر کشتی نجات حسینی می‌کند.
چرایی این فراگیر بودن قیام عاشورا، موضوعی است که در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین علیرضا رجالی‌تهرانی، استاد حوزه و دانشگاه و صاحب آثاری همچون «تاریخ جامع زندگانی امام‌حسین (ع)» و «سید جوانان اهل بهشت؛ امام حسن مجتبی (ع)»، آن را بررسی کرده‌ایم.
چرا از عاشورای حسینی به اتفاقی تاریخی که در زمان و مکان محصور نمانده است، بلکه در کالبد تاریخ استمرار یافته و حتی پیروان سایر ادیان را نیز متأثر کرده است، تعبیر می‌شود؟
یکی از ویژگی‌های عاشورای حسینی، فرازمانی، فرامکانی، فرانژادی و فرامذهبی بودن آن است؛ یعنی اگرچه امام‌حسین (ع) و یارانشان به‌ظاهر در سال ۶۱هجری و در سرزمین کربلا به شهادت رسیدند و در نظر جبهه باطل نیز این‌طور بود که جبهه حق و جریان حسینی از بین رفته‌اند، حقیقت این است که آنچه مانده، اندیشه و مکتب و جریان عظیمی است که اگرچه در کربلای سال ۶۱هجری رخ داد، در تاریخ ماندگار شد.
از نتایج مهم این قیام، آن است که بدانیم ملاک پیروزی و شکست، کشته شدن و کشتن نیست، بلکه به میزان دستیابی هریک از جبهه‌های حق و باطل به اهدافشان بستگی دارد؛ چنان‌که امروز بعد از قرن‌ها شاهدیم امام‌حسین (ع) به هدفی که داشتند، رسیدند. اما یزید با وجود آن‌همه جنایت و مصیبتی که رقم زد، به هدفش نرسید.
باید توجه کرد که دلیل ماندگاری قیام حسینی و اینکه فرازمانی، فرامکانی، فرانژادی و فرادینی عمل می‌کند، ویژگی‌هایی است که درون این نهضت وجود دارد؛ دنیا همیشه نیازمند الگو بوده است و مردم از هر کشور و ملیت به‌دنبال الگویی کامل و جامع هستند که فراقومیتی عمل کند و این همان کاری است که امام‌حسین (ع) با قیام عاشورای خود انجام دادند و بهترین الگو‌ها را برای انسانیت عرضه کردند؛ الگویی که وجدان‌ها را در طول تاریخ بیدار کرده و توانسته است در عمق قلب انسان‌های آزادی‌خواه، جای خود را باز کند.
قیام‌های ظلم‌ستیزانه و آزادی‌خواهانه و حق‌طلبانه در طول تاریخ فراوان‌اند، اما هیچ‌یک جایگاه و عظمتی همچون عاشورا نیافته‌اند. چه ویژگی‌هایی در عاشورای اباعبدا... (ع) وجود دارد که آن را فراتاریخی و فرامذهبی کرده است؟
قیام حضرت سیدالشهدا (ع) به اوصاف و ویژگی‌هایی آراسته است که آن را بی‌نظیر می‌کند؛ نخستین این ویژگی‌ها قیام لله (برای خدا) است؛ اینکه عاشورا در تاریخ، ابدی و جاودانه شده است، به‌دلیل آن است که حضرت سیدالشهدا (ع) فقط و فقط برای رضای خدا عمل کردند و در قیام ایشان، مصلحت‌های شخصی و دنیایی و قدرت‌طلبی جای نداشت و صرفا درصدد ادای تکلیف و انجام وظایف امامت بودند؛ قیام لله، حرکت‌ها و قیام‌ها را ماندگار و در تاریخ، اثرگذار می‌کند.
ویژگی دومی که قیام سیدالشهدا (ع) را مانا و عالم‌گیر کرده، خلوص است. این اخلاص، رمز ماندگاری قیام عاشوراست. اخلاص خصیصه‌ای است که انسان با آن، هم خود و هم عملش، ماندگار می‌شود. به‌عبارت دیگر، اخلاص مهم‌ترین افزودنی به عمل انسان است که آن را ماندگار می‌کند. امام‌حسین (ع) در ابتدای قیام خود فرمودند: «من برای اصلاح امت جدم، رسول‌ا... (ص)، خروج می‌کنم». این تصریح حضرت نشان می‌دهد که ایشان، قیام خود را برای رضای خدا و اقامه عدل و امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر برپا کردند.
علاوه‌بر این، رفتار امام‌حسین (ع) سراسر اخلاص بود. هیچ قطعه‌ای از جورچین عاشورا یافت نمی‌شود که بدون اخلاص باشد و جملگی در اخلاص سیدالشهدا (ع) ریشه دارد؛ اخلاصی که در تمام رفتار حضرت جلوه‌گری می‌کرد. یکی از مصادیق این جلوه‌گری در ماجرای شهادت حضرت علی‌اصغر (ع) مشاهده می‌شود.
وقتی حضرت سیدالشهدا (ع) با شهادت آن طفل شیرخوار مواجه شدند، به درگاه الهی عرض کردند: «این مصیبت برای من حسین آسان است؛ چون در منظر خداست و خدا می‌داند و می‌بیند». این اوج اخلاص است یا زمانی که در گودال قتلگاه به زمین افتادند، بیان کردند: «الهی رِضاً بِرِضِاکَ». این‌ها اوج جلوه‌های اخلاص است که عمل آدمی را جاودانه می‌کند. خدا جاودانه است و هرکاری برای او انجام شود، جاودان و باقی می‌ماند.
چه ویژگی‌های دیگری در عاشورای حسینی وجود دارد که حصار زمان و مکان را از آن برداشته و در بستر تاریخ، جاری و ساری‌اش کرده است؟
جامعیت از دیگر ویژگی‌های قیام امام‌حسین (ع) است که آن را فرامرزی و فرانژادی می‌کند. حضرت قیامی کردند که در آن زن و مرد، پیر و جوان و کودک و نوجوان، نقش‌آفرین بودند؛ نه آنکه فقط حضور فیزیکی داشته باشند، نه. همه این اقشار منشأ اثر بودند؛ برای مثال بسیاری از زنان در طول تاریخ از طریق حضرت زینب (س) با آن عظمت شخصیت و استواری و علم و درایت و عقلانیت بی‌نظیر با عاشورا ارتباط گرفته‌اند. این از ابعاد جامعیت یک قیام است که از گروه‌ها و اقشار و نیز نژاد‌های مختلف اعم از سیاه و سفید در آن حضور دارند.
علاوه‌بر این، بین‌المللی بودن شعار‌های عاشورا، نیز مانع از محصور ماندن آن در ظرف زمان و مکان شده است. شعار‌های بین‌المللی، نژاد و زمان و مکان نمی‌شناسد و در هر موقعیت و درمیان هر ملیتی خریدار دارد. ازجمله این شعار‌های بین‌المللی، آزادی‌خواهی است. همه انسان‌ها درپی آزادی هستند، حتی اگر درپی این گمشده دچار انحراف شده و سر از بیراهه درآورده باشند.
امام‌حسین (ع) با عاشورای خود، شعار آزادی‌خواهی را در پهنه بین‌الملل سر دادند؛ شعاری که درمیان همه انسان‌ها خریدار دارد و جزو نیاز‌های بشری است؛ وقتی که فرمودند: «مثل من با مثل یزید بیعت نمی‌کند.» ایشان با این تعبیر، تأکید می‌کنند که جریان حسین‌بن‌علی (ع) با جریان یزید، هرگز دست آشتی نمی‌دهد؛ چون آزادگی اقتضا می‌کند که زیر بار ظلم و فساد نرویم؛ چه این ظلم از جانب یزید در سال ۶۱هجری باشد، چه از جانب یزیدیان امروز و آینده.
از دیگر شعار‌های بین‌المللی و مقبول همه انسان‌ها در عاشورای حسینی، عزتمندی است؛ «هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّه» به‌عنوان شعار معروف حضرت اباعبدا... (ع)، ثابت می‌کند که انسان آزاده از ذلت و خواری فرار می‌کند و فرودست نمی‌شود. مکتب حسین‌بن‌علی (ع) مکتبی است که عزت را برای انسان‌ها به ارمغان می‌آورد. این عزتمندی که در کرامت نفس آدمی ریشه دارد، کار را تا جایی پیش می‌برد که انسان از بذل جان خود هم باکی ندارد و نمی‌هراسد؛ چنان‌که امام‌حسین (ع) با ذلت، دست بیعت ندادند و در مسیر عزت‌طلبی تا پای جان ایستادگی کردند. امروز هم دنیا تشنه چنین عزتی است.
ایثار و فداکاری و گذشتن از همه هستی و بذل جان و فرزند و اسارت خانواده و اهل‌بیت، چه اندازه بر مانایی عاشورا تأثیر گذاشته است؟
ایثارگری و فداکاری نه برای مسائل دنیایی و شخصی بلکه برای آزادی انسان‌ها از حصار ظلم و ستم، از دیگر ویژگی‌هایی است که مکتب حسینی را فرازمانی و فرامکانی کرده است؛ در زیارت اربعین می‌خوانیم: «وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَه وَحَیْرَه الضَّلالَه؛ یعنی حسین‌بن‌علی (ع) خون قلبش را در راه تو داد برای اینکه بندگان از جهالت و گمراهی بیدار شوند». امام‌حسین (ع) فداکاری کردند تا انسان‌ها به عقلانیت رجوع کنند و در پرتوی آگاهی، حق را بشناسند.
درمقابل، تلاش دشمنان در طول تاریخ بر آن بوده است که مردم را در جهل و گمراهی نگه دارند؛ چون به‌محض آنکه انسان‌ها عالم و آگاه شوند، مزاحم ظلم آنها می‌شوند، از این‌رو با هر عقلانیتی که انسان‌ها را به مسیر حق‌طلبی و آزادی‌خواه ببرد، مخالفت می‌کنند. در مقابل چنین جریانی، امام‌حسین (ع) همه هستی خود را بذل کردند تا مردم به بصیرت و آگاهی دست یابند.
از دیگر شعار‌های بین‌المللی حضرت سیدالشهدا (ع)، حق‌طلبی و ظلم‌ستیزی است. ایشان در سخنی نورانی می‌فرمایند: «عقل انسان‌ها کامل نمی‌شود، مگر با تبعیت از حق». این تعابیر نشان می‌دهد که حق‌طلبی از شعار‌های برجسته در نهضت امام‌حسین (ع) است.
درکنار ریشه‌های دینی معنوی و عقلانی، ابعاد عاطفی و احساسی حماسه عاشورا و جنبه‌هایی از این واقعه که با احساسات انسان‌ها سروکار دارد، در مانایی این قیام و درنوردیدن مرز‌های زمان و مکان توسط آن، چه نقشی دارد؟
عمق مصائب از جنبه عاطفی مثل اینکه همه آن جنایات در یک روز رخ داد و نیز بعد خانوادگی قیام حسینی که خانواده‌ها و عواطف و احساسات پاک را درگیر می‌کند و به میدان می‌آورد، در این‌باره مؤثر است؛ چنان‌که حضور خانوادگی امام‌حسین (ع) در این واقعه، سبب شکل‌گیری و جریان‌سازی روضه‌های خانگی در طول تاریخ شده است؛ لذا اقوام و ملت‌های مختلف با این قیام ارتباط گرفته‌اند و برای شهادت حضرت اباعبدا... (ع) روضه برپا می‌کنند؛ چنان‌که از زمان وقوع عاشورا، روضه‌های حسینی برپاست و مردم اجازه نداده‌اند این چراغ برافروخته خاموش شود.
این احیاگری و در مسیر قرار گرفتن و آمدن مردم به میدان برای حفظ این قیام و برپایی روضه‌ها از ابتدا تاکنون، از عوامل فراتاریخی بودن و ماندگاری قیام حسینی بوده است.
تعبیر معروف «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا» همین مهم را مطرح می‌کند؛ یعنی اگر در هر دوره و عصری انسان‌ها نقش خود را به‌درستی تشخیص دهند، انسانیت گسترده می‌شود و ارزش‌های انسانی فراموش نمی‌شود. حسین‌بن‌علی (ع) الگویی برجسته است برای آنها که خواهان ماندگاری ارزش‌های انسانی‌اند تا یاد و خاطره عاشورا را در هر زمان و مکان حفظ کنند و ارزش‌هایش را گسترش دهند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
